Εν Αρχή η Ιδέα…
Ήταν Άνοιξη του1983 όταν, στο Μαξ Πλανκ Ινστιτούτο Εξωγήινης Φυσικής στο Μόναχο, συζητώντας με τον Gerhard Haerendel, διευθυντή του Ινστιτούτου, αυτός μου εξέφρασε τη σκέψη, ότι θα είχε ενδιαφέρον παράλληλα με την διδασκαλία του μαθήματος αστροφυσικής που είχα ξεκινήσει να παραδίδω στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, να βρίσκαμε ένα μεταχειρισμένο τηλεσκόπιο κάπου στη Γερμανία να το μεταφέρουμε στην Κρήτη και να το εγκαταστήσουμε σε ένα οικίσκο, σε ένα βουνό κοντά στο Ηράκλειο, ώστε να κάνω στους φοιτητές και πρακτική άσκηση στην αστρονομία.
Όπως στα Παραμύθια Ήταν κάποτε μια πολύ όμορφη κοπέλα…
Πέρασαν από τότε δύο μήνες όταν, έχοντας επιστρέψει στο Ηράκλειο, συνάντησα στο Πανεπιστήμιο στο διάδρομο μπροστά από το γραφείο μου μία κοπέλα η οποία μου είπε ότι έψαχνε να βρει τον Γιώργο Γραμματικάκη ( που απουσίαζε). Μου εξήγησε ότι ήθελε να τη συμβουλέψει καθώς μόλις είχε πάρει το πτυχίο της Φυσικής και σκεπτόταν να συνεχίσει σε διδακτορικές σπουδές. Της είπα ότι αν ενδιαφερόταν να κάνει διδακτορικό στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ στην Αστροφυσική θα ρωτούσα σχετικά τον διευθυντή του Ινστιτούτου. Πράγματι αργότερα το καλοκαίρι ρώτησα τον Haerendel αν έχει νόημα να το προσπαθήσει και αυτός μου είπε ναι, αλλά θα βοηθούσε αν πρώτα εξασφάλιζε υποτροφία από τον γερμανικό οργανισμό υποτροφιών για ξένους τον DAAD.
Αν έχεις Τύχη διάβαινε….
Τον Σεπτέμβριο 1983 τηλεφώνησα στη Γερμανική Πρεσβεία στην Αθήνα να ρωτήσω για τις υποτροφίες που δίνονται για διδακτορικές σπουδές και ζήτησα να μιλήσω με τον Μορφωτικό Ακόλουθο. Μου είπαν τότε ότι ο Μορφωτικός Ακόλουθος βρίσκεται κατά τύχη για επίσκεψη στο Ηράκλειο. Τηλεφώνησα στο προξενείο Γερμανίας στο Ηράκλειο και πράγματι μίλησα μαζί του. Του είπα για το νέο Πανεπιστήμιο που έχουμε ξεκινήσει και ο ίδιος ενδιαφέρθηκε να έρθει να το γνωρίσει. Τον ξενάγησα στις πρώτες ερευνητικές εγκαταστάσεις που είχαμε ήδη δημιουργήσει στο φυσικό τμήμα στα προκατασκευασμένα κτίρια στην Κνωσσού και αυτός εντυπωσιάστηκε. Μου είπε ότι είχε μόλις αναλάβει τα καθήκοντα του στην Ελλάδα αλλά θα ήθελε να υποστηρίξει το Πανεπιστήμιο στο ξεκίνημα του και αν 50.000 μάρκα θα βοηθούσαν για αυτό το σκοπό. Τον ευχαρίστησα και του είπα ότι θα το σκεφτώ.
Και Ριζικό περπάτει…
Αργότερα μιλώντας με τον Haerendel του ανέφερα το γεγονός αυτό και σκεφτήκαμε ότι καλό θα ήταν να ξεκινήσουμε την προσπάθεια δημιουργίας του αστεροσκοπείου σαν κοινή εγκατάσταση Ελλάδας-Γερμανίας χρησιμοποιώντας αυτά τα πρώτα χρήματα που είχε προσφέρει ο Μορφωτικός Ακόλουθος. Τον Φεβρουάριο – Μάρτιο του 1984 πήγαμε με τον Haerendel στη Γερμανική Πρεσβεία στην Αθήνα όπου ο Μορφωτικός Ακόλουθος επιβεβαίωσε την προσφορά του και συμφώνησε να διατεθούν τα χρήματα στη δημιουργία του Αστεροσκοπείου στέλνοντας ένα σχετικό έγγραφο στο Υπουργείο Έρευνας Τεχνολογίας της Γερμανίας. Παράλληλα εμείς, ο Haerendel από την πλευρά της Γερμανίας και εγώ από την πλευρά της Ελλάδας θα κάναμε μία πρόταση να ενταχθεί στο πλαίσιο της Έλληνο- Γερμανικής συνεργασίας σε Έρευνα και Τεχνολογία η δημιουργία ενός κοινού αστεροσκοπείου στην Κρήτη.
Με Δήμαρχο υψηλών Ιδανικών….
Στη συνέχεια αρχίσαμε να ψάχνουμε για την κατάλληλη θέση που θα τοποθετούσαμε το τηλεσκόπιο. Στην αρχή επισκέφθηκα τα Αστερούσια Όρη στη νότια μεριά της Κρήτης, όμως η τοπογραφία δεν φαινόταν να είναι η πλέον κατάλληλη Τότε ο δήμαρχος Ανωγείων Γιώργος Κλάδος ο οποίος έμαθε για το ενδιαφέρον μας να φτιάξουμε Αστεροσκοπείο σε βουνό της Κρήτης επικοινώνησε μαζί μου και μου πρότεινε το αστεροσκοπείο να γίνει στην περιοχή της Ίδης του Δήμου Ανωγείων.
Στις 5 Ιουνίου του 1984 επισκεφθήκαμε με τον Haerendel τα Ανώγεια όπου μας περίμεναν δύο μέλη του δημοτικού συμβουλίου Ανωγείων να μας συνοδεύσουν στην έρευνα για το πιά θα ήταν η κατάλληλη τοποθεσία για Αστεροσκοπείο στις κορυφές του Ψηλορείτη. Μαζί ήταν ο καθηγητής αστροφυσικής Ιωσήφ Βεντούρα, ο αρχιτέκτονας του πανεπιστημίου της Κρήτης Κώστας Στρατάκης και η Φυσικός Μαρία Κουλίζα.
Τα ψηλά Βουνά της Κρήτης…
Όταν περιγράψαμε το τι ακριβώς θέλουμε ο Δημοτικός Σύμβουλος ο οποίος γνώριζε άριστα όλες τις τοποθεσίες στον Ψηλορείτη μας είπε ότι «θα σας δείξω ακριβώς αυτό που ζητάτε». Πράγματι μας οδήγησε μέχρι τους πρόποδες του όρους Σκίνακα και στη συνέχεια ανεβήκαμε με τα πόδια ως τη κορυφή. Αντικρύσαμε ένα ευρύτατο πλάτωμα πολύ κατάλληλο για τη δημιουργία περισσότερων κτιρίων για Αστεροσκοπεία. Ήταν μία πολύ καθαρή ημέρα με πολύ ήρεμη ατμόσφαιρα. Επίσης από τη μεριά του βόρειου – βορειοδυτικού ορίζοντα όπου μέχρι τη θάλασσα δεν υπήρχαν ψηλότερα βουνά ο Σκίνακας είχε πολύ απότομη κλίση γεγονός που υπεδείκνυε ότι η ροή του ανέμου θα είναι πολύ στρωτή δηλ. χωρίς αναταράξεις (οι άνεμοι στην Κρήτη είναι κυρίως βόρειοι-βορειοδυτικοί). Επίσης υπήρχε ορατότητα προς το Ηράκλειο ώστε να μπορούμε να επικοινωνούμε μέσω ράδιο – σύνδεσης με το πανεπιστήμιο. Ο ΣΚΙΝΑΚΑΣ ΜΑΣ ΕΙΧΕ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙ.
Και οι υψηλού επιπέδου και διορατικότητας Επιστήμονες της….
Στη συνέχεια μεταβήκαμε στο Ηράκλειο όπου υπήρχε μία Σύσκεψη του υπουργού Έρευνας και Τεχνολογίας Γιώργου Λιάνη με τα ηγετικά στελέχη του ερευνητικού χώρου της Κρήτης, μεταξύ αυτών τον πρόεδρο του πανεπιστημίου Γρηγόρη Σηφάκη και τον πρόεδρο του ΕΚΕΚ Λευτέρη Οικονόμου.
Όταν παρουσιάσαμε στους παρευρισκόμενους τις σκέψεις μας για τη δημιουργία του αστεροσκοπείου όλοι συμπεριλαμβανομένου του Υπουργού συμφώνησαν ότι θα έπρεπε να το προχωρήσουμε. Υποβάλαμε πράγματι την πρόταση μας στην κοινή Ελληνογερμανική επιτροπή συνεργασίας στον ερευνητικό και τεχνολογικό τομέα η οποία και έγινε αποδεκτή. Παράλληλα ο Δήμος Ανωγείων παραχώρησε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης έκταση 15 στρεμμάτων στο πλάτωμα του Σκίνακα για την δημιουργία των αστρονομικών εγκαταστάσεων.
Ο βραχώδης Κομήτης Χάλεϊ και ο βραχώδης Σκίνακας
Το επόμενο βήμα ήταν να διανοίξουμε δρόμο μέχρι την κορυφή του Σκίνακα κάτι το οποίο δεν ήταν καθόλου εύκολο γιατί πρόκειται για ένα βραχώδες βουνό. Αυτό που βοήθησε στην προσπάθειά μας ήταν το ότι την άνοιξη του 1986 επρόκειτο να πλησιάσει ο κομήτης του Χάλεϊ τη Γη και θα ήταν μια μοναδική ευκαιρία να τον παρατηρήσουμε από την Κρήτη. Μετά από πολλές και δύσκολες προσπάθειες με την υποστήριξη της Νομαρχίας Ηρακλείου έγινε κατορθωτό μέσα στο 1985 έως τέλος Αυγούστου να διανοιχθεί ο δρόμος μέχρι την κορυφή του Σκίνακα και το Σεπτέμβριο να ξεκινήσει η κατασκευή του πρώτου αστεροσκοπείου το οποίο θα στέγαζε ένα τηλεσκόπιο 30 εκατοστών. Το τηλεσκόπιο θα διέθετε πολύ μεγάλο οπτικό πεδίο κατάλληλο για την παρατήρηση κομητών και θα στηρίζονταν στην νέα τεχνολογία ψηφιακής φωτογράφησης.
Οι Ήρωες Κτίστες των Ανωγείων….
Πράγματι μέχρι το Νοέμβριο κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες όσο αφορά τα καιρικά φαινόμενα οι κτίστες από τα Ανώγεια κατάφεραν να φτιάξουν το κτίριο όπως το είχαμε προγραμματίσει και μάλιστα πετρόχτιστο ώστε να ταιριάζει στο βραχώδες περιβάλλον.
Ανεμοσκορπίσματα…
Στη συνέχεια έπρεπε να τοποθετήσουμε τον θόλο πάνω στο κτήριο και αυτό μπόρεσε να γίνει κατά τις αρχές του Ιανουαρίου υπό ακραίες καιρικές συνθήκες. Όμως οι εκτιμήσεις της εταιρείας που κατασκεύασε το θόλο όσο αφορούσε τις αντοχές των στηριγμάτων του θόλου υπό τις συνθήκες του Σκίνακα διαψεύσθηκαν. Τον Φεβρουάριο που ανεβήκαμε στο Σκίνακα με τα πόδια μέσα από τα χιόνια διαπιστώσαμε ότι ο θόλος δεν ήταν πλέον στη θέση του. Ενημέρωσα τον Haerendel για την κατάσταση και η εταιρεία κατασκευής προθυμοποιήθηκε αμέσως να μας προμηθεύσει ένα δεύτερο θόλο με πολύ ισχυρότερα στηρίγματα τον οποίον είχε ήδη έτοιμο.
Ενάντια στα Μπλόκα…
Έπρεπε όμως να μεταφερθεί στο Ηράκλειο από το Μόναχο πράγμα που δεν ήταν καθόλου εύκολο καθότι υπήρχε τότε μία καθολική απεργία των μεταφορέων στην Ελλάδα. Επιπλέον λόγω της απεργίας τα αστρονομικά όργανα τα οποία θα χρησιμοποιούσαμε για την παρατήρηση του κομήτη του Χάλεϊ και είχαν ξεκινήσει από την Γερμανία είχαν μπλοκαριστεί στην Κατερίνη από τους απεργούς. Τότε συνέβησαν τα εξής δύο τινά. Πρώτον ο Haerendel αποφάσισε να οδηγήσει ο ίδιος ένα φορτηγό για να μεταφέρει το θόλο στην Κρήτη περνώντας μέσα από τα μπλόκα των απεργών. Και δεύτερον με τη βοήθεια της Νομαρχίας στο Ηράκλειο και του Υπουργείου μπορέσαμε να επιστρατεύσουμε το όχημα μαζί με τον οδηγό του όπου ήταν τα όργανα παρατήρησης και να έρθουν στην Κρήτη. Έτσι κατορθώσαμε να έχουμε ετοιμάσει το αστεροσκοπείο και να ξεκινήσουμε με τις παρατηρήσεις του κομήτη του Χάλεϊ ήδη μέσα στο Μάρτιο.
Τα εγκαίνια…
Τα εγκαίνια είχαν προγραμματιστεί για στις 12 Απριλίου του 1986 παρουσία της τότε Υφυπουργού αρμόδιας για την Έρευνα και Τεχνολογία Βάσω Παπανδρέου. Εκείνη την ημέρα και την ακόλουθη νύχτα των εγκαινίων πλήθος κόσμος συνέρρευσε στο Σκίνακα, εκατοντάδες άνθρωποι, ανάμεσα τους και πολλά μικρά παιδιά, οι οποίοι πολύ μετά τα μεσάνυχτα ήθελαν να δουν τον κομήτη μέσα από το τηλεσκόπιο. Στο λόγο της η Βάσω Παπανδρέου με βάση αυτά τα οποία τις είχαμε αναφέρει ανέδειξε ότι αυτό είναι το πρώτο βήμα για το αστεροσκοπείο και ότι θα έπρεπε να ακολουθήσει ένα δεύτερο βήμα με τηλεσκόπιο της τάξεως του ενός μέτρου.
Για την Ελλάδα ανατέλλει η ψηφιακή Εποχή…..
Την άνοιξη του 1986 με συνάντησε η αστροφυσικός Κυριακή Ξυλούρη που ενδιαφερόταν να συνεργαστεί στο Αστεροσκοπείο. Η Κυριακή Ξυλούρη απεδείχθη ο βασικός πυλώνας στη λειτουργία του αστεροσκοπείου τα επόμενα χρόνια.
Τον Σεπτέμβριο 1986 τοποθετήθηκε στο τηλεσκόπιο η πρώτη ψηφιακή ccd φωτογραφική κάμερα που λειτούργησε στην Ελλάδα και έγιναν οι πρώτες παρατηρήσεις.
Τον Ιούνιο του 1988 αποπερατώθηκε ο ξενώνας του αστεροσκοπείου και τον ίδιο μήνα διεξήγαμε εκεί το πρώτο σχολείο παρατηρησιακής αστροφυσικής στην Ελλάδα.
Σκίνακας Το παρόν και το μέλλον της Ελληνικής Αστρονομίας….
Το 1989 αποφασίστηκε από κοινού Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας και Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ Εξωγήινης Φυσικής να εγκαταστήσουν στο Αστεροσκοπείο Σκίνακα μεγαλύτερο τηλεσκόπιο με διάμετρο κατόπτρου 1,3 μέτρων. Το κτίριο που στέγασε αυτό το τηλεσκόπιο κατασκευάστηκε εντελώς μεταλλικό για να ελαχιστοποιούνται οποιεσδήποτε θερμικές αναταράξεις γύρω από το τηλεσκόπιο. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στο Αστεροσκοπείο το τηλεσκόπιο των 1,3 μέτρων όπως και πολλά πρωτοποριακής τεχνολογίας όργανα παρατήρησης.
Τα εγκαίνια του κτιρίου των αστεροσκοπείου με το νέο τηλεσκόπιο των 1,3 μ έγιναν τον Οκτώβριο του 1995 από τον τότε Υφυπουργό Έρευνας Νίκο Χριστοδουλάκη και την ομόλογο του Γερμανίδα Υφυπουργό Kornelia Yzer.
Το παραπάνω κειμένο δημοσιεύθηκε από τον δημοσιογράφο Σταύρο Μουντουφάρη στην εφημερίδα Νέα Κρήτη
